با پدیدآمدن رسانه‌های نوین پس از رسانه‌های جمعی و افزایش روز به روز کارکردهای این رسانه‌های نو نسبت به رسانه‌های سنتی، افرادی که تا پیش از این نقش مخاطب را داشتند، امروزه کاربرانی هستند که می‌توانند مانند یک رسانه‌ی شخصی عمل کنند و صدای خود را به گوش دیگران برسانند.

تیک نیوز- یکی از این رسانه‌های جدید، پادکست است؛ کاربر (تولیدکننده) پادکست می‌تواند با کم‌ترین امکانات و دسترسی به اینترنت، محتوای صوتی مطلوب را برای دیگر کاربران پادکست (و اینترنت) تولید کند. از این رو در این مقاله بر آنیم تا برخی جنبه‌های پادکستینگ مانند کارکردها و مزایا، ویژگی‌های این رسانه و کاربرانش و بعلاوه تاریخچه پیدایش آن را بررسی کنیم.

با گذشت سال‌ها از پدید آمدن رسانه‌های جمعی، اکنون از آن‌ها به عنوان رسانه‌های سنتی یاد می‌شود. با پدید آمدن رسانه‌های جدیدی که ویژگی عمده‌ آنها مخاطب‌محور بودن است، رسانه‌های سنتی تا حدود زیادی کمرنگ شده‌اند. هر چند که همچنان حیات خود را در دنیای رسانه‌ها حفظ کرده‌اند.

پادکست رسانه‌ای نسبتا جدید است که عمر آن کمتر از دو دهه می باشد. با این حال علاقه‌مندان بسیاری دارد و خیلی زود به عنوان رسانه‌ای پرمخاطب و پرکاربرد مطرح شده ‌است.

اکنون شاهد ظهور عصر دوم رسانه‌ها هستیم (مارک پاستر^[1]، ترجمه صالحیار، 1377 و وبستر^[2]، ترجمه داوودی، 1382 نقل شده در (اکبری آزاد, گیویان و میناوند, 1388)).

در این عصر شاهد ادغام (هم‌گرایی) فناوری‌های جدید ارتباطی هستیم که از ویژگی‌های بارز آن، قدرت بیشتر مخاطب نسبت به گذشته است (اکبری آزاد, گیویان و میناوند, 1388).

امروزه با افزایش دسترسی به اینترنت، علاوه بر دیگر قابلیت‌های آن، فرصتی برای رسانه‎های تازه ایجاد شده است، رسانه‌هایی که بیش از رسانه‌های سنتی به نیاز و سلائق مخاطبان اهمیت می‌دهند. در اینترنت هرکسی می‌تواند صدای خود را به گوش دیگران برساند و «پادکستینگ» نمونه بارزی از این چندصدایی است. پادکستینگ رسانه‌ای جدید برای انتشار محتوای الکترونیکی از طریق صداست که کاربر با آن برنامه‌های ضبط شده دیجیتال را در اینترنت قرار می‌دهد و یا از آن دانلود (بارگیری) می‌کند (بهلر^[3]، 2007 نقل شده در (اکبری آزاد, گیویان و میناوند, 1388)).

در این مقاله سعی شده است با تبیین تاریخچه‌ای از پادکست و کارکردهای آن به عنوان یک رسانه نوین و مخاطب‌محور، روند رشد سریع این رسانه و علت‌های آن به شکلی جزئی‌تر بررسی شود.

طرح مسئله و روش تحقیق

با توجه به رونق روزافزون پدیده پادکستینگ، افزایش کاربران و مخاطبان آن و مطرح شدن آن به عنوان رسانه‌ای تاثیرگذار، دغدغه‌ی آن ایجاد شد که روند رو به رشد این پدیده به عنوان رسانه‌ای که صرفا مبتنی بر صداست را به شکلی جزئی‌تر بررسی کرده، مزیت‌هایی که نسبت به رسانه‌ی سنتی همتای خود یعنی رادیو دارد را برشمرده و با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد پادکستینگ و بعلاوه خصلت‌های کاربران و مخاطبان آن، بتوان به تبیین بهتر علل رشد قابل توجه این رسانه‌ی جدید وکارکردهای آن پرداخت.

این مقاله از روش تحقیق مروری و اسنادی بهره برده است.

چهارچوب نظری تحقیق

نظریه‌ی فرهنگ هم‌گرایی رسانه‌ای

برای درک بهتر درهم‌تنیدگی رسانه‌ها در عصر حاضر و با توجه به نوبودن پادکست به عنوان یک رسانه، از نظریه‌ی فرهنگ هم‌گرایی رسانه‌ای استفاده می‌شود، چه بسا که برای درک بهتر صنعت رسانه‌های هم‌گرای عصر حاضر که مبتنی بر رسانه‌های جدید و یا نوظهورند نیز بتوان از این نظریه بهره برد.

وجود تکنولوژی‌های ارتباطی نوین در دو دهه‌ی گذشته، تحولات بسیاری را در ابعاد مختلف زندگی انسان پدید آورده است. «رسانه‌های جدید» مهم‌ترین عامل ایجادکننده تحولات صنعت رسانه امروز و همینطور عامل تحولات زندگی بشر در ابعاد مختلف است. اینترنت نمونه شاخصی از رسانه‌های جدید است؛ گرچه که اینترنت را نمی‌توان یک رسانه دانست، بلکه حدودا قالبی (پلتفرم) مستعد است که قابلیت جای دادن انواع رسانه‌ها را در خود دارد (Erdal, 2007 ، نقل شده در (روشندل اربطانی وکوهی, هم‌گرایی رسانه‌ای (رابطه‌ی تولید محتوای اینترنتی توسط کاربران و نحوه‌ی تماشای تلویزیون), 1391). تلاش‌های بسیاری از سوی محققان مطالعات رسانه‌ای و مطالعات فرهنگی برای شناخت چیستی و اثر ورود و فراگیری رسانه‌های جدید صورت گرفته است اما به گفته لیستر^[4] (2003)(به نقل از بل، 1389:10) یکی از معانی نو بودن در عبارت «رسانه‌های جدید» در آن است که ما هنوز نظریه‌های جا افتاده‌ای برای درک این رسانه‌ها در دست نداریم. در این فضای فقدان بنیادهای نظری مطلوب، تلاش‌های نظری انجام شده کورسوهایی برای یافتن جاپاهای نظری نه‌چندان مطمئن در دنیایی ناشناخته است. این در حالی است که تغییرات فناوری دائما مانند قالی پرنده زیر پاهای صنعت بوده است (کونگ، 1389:196 نقل شده در (روشندل اربطانی و کوهی, هم‌گرایی رسانه‌ای (رابطه‌ی تولید محتوای اینترنتی توسط کاربران و نحوه‌ی تماشای تلویزیون), 1391)).

«آن‌چه که در این رویکرد اهمیت می‌یابد، آن چیزی است که مردم با رسانه‎‌ها می‌کنند. نکته اصلی در تفاوت رسانه‌های جدید با رسانه‌های جمعی، داشتن سهم مساوی متقابل مخاطبان برای کنترل محتوا است» (Crosbie, 1998 ، نقل شده در (روشندل اربطانی و کوهی, هم‌گرایی رسانه‌ای (رابطه‌ی تولید محتوای اینترنتی توسط کاربران و نحوه‌ی تماشای تلویزیون), 1391, ص. 145)).

به عبارتی کلید درک رسانه‌های جدید را می‌توان در فهم «فرهنگ مشارکتی» یافت. در پارادایم هم‌گرایی به گونه‌ای دیگر به مخاطب نگریسته می‌شود؛ اگر نظریه‌های مخاطب فعال، تلقی مخاطب به عنوان یک موجود مورد تعرض از جانب رسانه‌ها را کنار گذاشتند و نقش مخاطب در دریافت و تفسیر پیام‌ها را مورد تاکید قراردادند، فرهنگ هم‌گرایی با عنوان کردن فرهنگ مشارکتی تولید محتوا توسط مخاطبان، نقشی جدید را برای مخاطبان رسانه‌ها پیدا کرده است. مخاطب جدید رسانه‌های هم‌گرا، نه تنها در انتخاب و دریافت پیام‌ها فعال می‌باشد؛ بلکه با مشارکت در تولید محتوای رسانه‌ای، جایگاهی بدیع در فرایند توزیع اطلاعات پیدا کرده است. «در رسانه‌های جدید مشارکتی، سهم مخاطب که همان تولیدکننده محتوا نیز می‌باشد، به مراتب از سازمان و تولیدکنندگان رسانه‌ای بیشتر است» (مک کوئیل^[5]، 2010 نقل شده در (روشندل اربطانی و کوهی, هم‌گرایی رسانه‌ای (رابطه‌ی تولید محتوای اینترنتی توسط کاربران و نحوه‌ی تماشای تلویزیون), 1391, ص. 149)). همچنین هم‌گرایی تصور ما را از مخاطب تغییر داده؛ به گونه‌ای که شاید استفاده از واژه «کاربر» به جای مخاطب معنای بهتری را به ذهن برساند. «اصطلاح مخاطب برای پژوهش‌های رسانه‌ی توده‌ای مناسب بوده و الان نیز از بعضی جهات همچنان مناسب است ولی در حوزه‌ی رسانه‌های جدید کاملا ناقص می‌باشد، چرا که مخاطبان، تغییر کرده و به کاربر تبدیل شده اند» (Livingstone,2003 نقل شده در (روشندل اربطانی و کوهی, هم‌گرایی رسانه‌ای (رابطه‌ی تولید محتوای اینترنتی توسط کاربران و نحوه‌ی تماشای تلویزیون), 1391, ص. 149)).

 

نگاهی به تاریخچه رادیو

اولین کسی که متوجه شد از بی‌سیم می‌توان به عنوان یک وسیله ارتباطی استفاده کرد، مارکونی ایتالیایی بود که به مخترع رادیو معروف است. وی در سال 1895 اولین خبر رادیویی خود را به وسیله بی‌سیم به فاصله 3 کیلومتری فرستاد (روشندل اربطانی, حق شناس و رادفر, تاریخچه و چشم انداز رادیو, 1393). اما سال ها قبل از او و در سال 1860 جیمز کلارک ماکس، فیزیک دان اسکاتلندی برای اولین بار تئوری امواج مغناطیسی را مطرح کرده بود؛ و در سال 1887 هرتز که نام او در سراسر دنیا برای فرکانس های رادیویی به کار می رود با انجام آزمایش‌هایی نظریه او را تائید کرد. پس از او برانلی فرانسوی و الکساندر پوپوف روسی به ترتیب در سال های 1890 و 1896 آزمایش‌هایی در این زمینه انجام دادند تا در نهایت پوپوف اولین پیغام تلگرافی خود را به فاصله 250 متری فرستاد.

در ژوئن سال 1896 اولین ایستگاه تلگرافی بی سیم در لندن به وجود آمد و بالاخره در سال 1910 برای اولین بار صدای موسیقی و آواز اپرای متروپولیتن در سرتاسر آمریکای شمالی شنیده شد (روشندل اربطانی, حق شناس و رادفر, تاریخچه و چشم انداز رادیو, 1393).

این روند رو به رشد رادیوی بی‌سیم با شروع جنگ جهانی اول متوقف شد اما احتیاجات نظامی استفاده از بی‌سیم را به شدت گسترش داد به شکلی که زمینه را برای استفاده عمومی از آن و شکل گیری رادیو به معنای امروزی آن فراهم کرد و پس از اعلام اتمام جنگ در سال 1918 اولین بهره برداری عمومی از رادیو در سال 1920 اتفاق افتاد (روشندل اربطانی, حق شناس و رادفر, تاریخچه و چشم انداز رادیو, 1393).

 

رادیو در ایران

در ایران نیز مانند دیگر نقاط دنیا استفاده از ارتباطات رادیویی و بی سیم ابتدا به دلایل نظامی و حکومتی شروع، و سپس جنبه عمومی پیدا کرد؛ در اواخر سال 1303 اولین دکل موج بلند در ایران توسط وزارت جنگ برای ارتباط بی‌سیم ساخته شد (روشندل اربطانی, حق شناس و رادفر, تاریخچه و چشم انداز رادیو, 1393). با آماده کردن زیرساخت‌های لازم و در نهایت در اردیبهشت سال 1305 کار با تلگراف بی‌سیم در ایران آغاز شد. رادیو چهارده سال بعد و در اردیبهشت 1319 افتتاح شد و سازمان رادیو و تلوزیون ایران نیز در سال 1350 تاسیس شد. این سازمان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر نام داد و از آن زمان تا کنون به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

 

حوزه‌های خاص رادیویی

حوزه‌هایی که که رادیو در آن‌ها وجود دارد به دو دسته‌ی حوزه‌ی آکادمیک و حوزه‌ی انحصاری رادیو، به معنای حوزه‌هایی که رادیو در آن بی رقیب است که خود شامل سه حوزه‌ی دیگر از جمله حوزه‌های خلاء است، که به معنای حوزه‌هایی که در آن رسانه‌های دیگر امکان ورود ندارند، مثل حوزه‌های روستایی و عشایری مناطق دوردست، است. «رادیو با ترکیب تحرک‌پذیری و سرعت، یکه‌تاز این حوزه‌هاست. استفاده از رادیو در این حوزه می‌تواند به آموزش تابعی، تقویت فرهنگ عوام و ارتقای آگاهی عمیق‌ترین زوایای توده‌ها بینجامد» (روشندل اربطانی, حق شناس و رادفر, 1393، ص. 74). حوزه‌ی دیگر، حوزه‌ی چندوجهی است که منظور از آن زمینه‌هایی است که در آن به ویژگی‌های خاص رادیو پرداخته می‌شود و جایگاه رادیو در آن انحصاری است مثل رانندگان، فروشندگان، کارکنان واحدهای تولیدی و... . بعلاوه حوزه‌های مشترک عمومی که به حوزه‌هایی که در آن انواع رسانه‌ها جای دارند، اشاره دارد؛ در این حوزه‌ها ورود رادیو به‌طور عمیق به ذهن توده‌ها با دشواری مواجه است. در این حوزه اقتصاد توجه مطرح می‌شود؛ که در عصر تعدد رسانه‌ها و وسعت اطلاعات، پیدا کردن مخاطب و تسخیر ذهن او و جلوگیری از غیبت ذهنی، کاری بس دشوار است (روشندل اربطانی, حق شناس و رادفر, 1393).

ظهور اینترنت و تحول رادیو

پس از ظهور اینترنت و گسترش روز افزون آن در جهان، طیف وسیعی از خدمات ارتباطی بسیار راحت‌تر و سریع‌تر از قبل در اختیار مردم سر تا سر دنیا قرار گرفت، این گستردگی به حدی بود که باعث شد که عصر پس از ظهور و گسترش اینترنت و رسانه‌های اینترنتی را عصر ارتباطات و دنیا را دهکده جهانی بنامند.

رسانه‌های نوین در عین تمام منافعی که برای بشریت داشتند برای ماهیت رسانه‌های سنتی و قدیمی تهدید محسوب می‌شوند، اینترنت از همان ابتدای ظهورش ابتدا برای روزنامه و سپس برای رادیو و تلوزیون تهدید بود. در چنین شرایطی و به گواه کارشناسان رسانه، رسانه‌های سنتی از جمله رادیوی سنتی باید خود را تغییر دهند و گرنه شانسی برای بقا در مقابل رسانه‌های جدید ندارند. از این رو در چند دهه اخیر شاهد ظهور پدیده‌ای به نام رادیوی اینترنتی که پادکست یکی از اشکال آن است بوده‌ایم. 

ورود رادیو به اینترنت و ظهور رادیو اینترنتی

از اولین رسانه‌هایی که در اینترنت مورد توجه قرار گرفت رادیو بود و اولین رادیو اینترنتی در سال 1999 ایجاد شد (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390). رادیو اینترنتی مانند رادیو معمولی است با این تفاوت که از طریق اینترنت منتشر می‌شود. با توجه به افزایش ضریب نفوذ اینترنت در جوامع، رادیو اینترنتی راه‌کار بسیار مناسبی برای انتشار قوی اطلاعات سمعی است. در حال حاضر تمام شبکه‌های رادیویی قابلیت آرشیو برنامه‌ها و در اختیار گذاشتن آن‌ها به مخاطبان خود را دارند (روشندل اربطانی, حق شناس و رادفر, 1393). رادیو اینترنتی یا اصطلاحا «پخش شبکه‌ای» پدیده‌ای با محبوبیت فراوان است. «رادیو اینترنتی، استانداردهای عمومی برای عرضه برنامه‌ها با جریانی زنده در اینترنت است که می‌توان با توجه به چگونگی بهره گرفتن اصحاب رادیو از قابلیت‌های اینترنت، آن‌ها را به دو شکل رادیومحور و اینترنت‌محور تقسیم‌بندی کرد» (اخگری، 1387: 9،  نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390)).

رادیومحور: در این شیوه، رادیو همان ویژگی اطلاع‌رسانی خطی خود را دارد و فقط از ویژگی جهانی بودن با اینترنت استفاده می‌کند.

اینترنت‌محور: در این شیوه از ویژگی تعاملی بودن اینترنت استفاده می‌شود، به این معنا که کاربر می‌تواند خود با سرور ارتباط یابد و برنامه‌های دلخواه خود را انتخاب کند (اخگری، 1387: 9 نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390)).

اولین رادیو اینترنتی رسمی ایران، شبکه‌ی ایران‌صدا  است که در تاریخ 8 بهمن 1386 در فضای web راه اندازی شد (کاوه, 1387).

 

تاریخچه پادکست

ریشه واژه پادکست و پادکستینگ ترکیبی از دو واژه «پاد^[6]» و «برادکستینگ^[7]» (به معنای پخش گسترده) است. «پاد» از کلمه آی پاد(ipod)  گرفته شده است که یک دستگاه قابل حمل پخش موسیقی از تولیدات شرکت اپل می‌باشد (شهبندی، 1387 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)). پادکست‌ها بیشتر فایل‌های MP3 هستند. «بهلر واژه پادکست را که از سوی لغتنامه آکسفورد به عنوان واژه منتخب سال 2005 نامیده شده است، این‌گونه معرفی می‌کند؛ سامانه جدید ارتباطی و روشی برای انتشار محتوای الکترونیکی بوسیله صدا که کاربر از طریق آن برنامه ضبط شده بصورت دیجیتالی را در اینترنت قرار می‌دهد» (بهلر،2007:35 نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390, ص. 26)). بنابر تعاریف دیگری پادکستینگ را یک انباشتگر رسانه‌ای نامیده‌اند که فایل‌های جدید را هر موقع که در دسترس باشد به صورت اتوماتیک دانلود می‌کند (کوثری، 1387: 4 نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390)). فناوری پادکست در دنیای وبلاگ‌ها ریشه دارد، در حقیقت عده‌ای پادکست را وبلاگ صوتی نامیده‌اند، بعضی دیگر نیز پادکست را ترکیبی از رادیو، بلاگ نویسی و تی آی ویدئو (TIVO) دانسته‌اند (کوثری، 1387 نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390)).

واژه پادکست را اولین بار روزنامه‌نگاری به نام «بن همرسلی^[8]» در فوریه 2004، در روزنامه گاردین انگلستان، در مقاله‌ای با نام «انقلاب شنیدنی» به کاربرد (کوثری، 1387: 5 نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390)).  تا قبل از آن، کسانی که از این تکنولوژی استفاده می‌کردند، از واژه‌هایی مثل “Audio blogging” برای معرفی این پدیده استفاده می‌کردند، اما هویت پادکست‌ها به سوی جریان غالب برودکستینگ را باید به «آدام کری^[9]»، متخصص سابق موسیقی در شبکه MTV نسبت داد GOGA, 2005: 4) نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390)). توسعه پادکستینگ محصول تلاش‌های وی و «دیو واینر^[10]»، خالق ^[11]RSS می‌باشد که به عنوان خالقان قدرت در پس پادکستینگ شناخته شده‌اند (مجیدی قهرودی وگلستانی, 1390).

در سال 2005 پادکست‌ها بیشتر و بیشتر تبدیل به جریانی عمده در دنیای رسانه شدند. بعلاوه در بهار همان سال، شرکت اپل نرم‌افزار آی تیونز 4.9 را عرضه کرد که با آن می‌شد پادکست‌ها را مشترک شد، منتقل کرد و به آن‌ها گوش سپرد. این موضوع، راه هجوم بردن به مخاطب توده را برای پادکست‌ها کاملا باز کرد (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390).

پادکست تقلیدی از رادیو است که از طریق اینترنت ایجاد می‌شود و می‌توان آن را یکی از جنبه‌های رادیو اینترنتی دانست که همراه با موسیقی و ترجیحا با موضوعی مشخص در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد. بعلاوه برای استفاده از پادکست نیاز به برخط بودن نیست، کافی است که فایل پادکست را توسط نرم‌افزار مخصوص دانلود کرده و بعد از آن به صورت آفلاین به آن گوش داد (بال، 2008 نقل شده در (حسینی, عقیلی, و مهدی‌زاده, 1388)).

 

تاریخچه پادکست در ایران

در گذشته رادیو با فاصله زمانی حدود بیست سال پس از ابداع، پا به ایران گذاشت، اما در مورد پادکست با فاصله‌ای نزدیک به دو سال پس از ابداع خود، وارد ایران شد، اگرچه در کشور ما به دلیل پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت و کمبود امکانات و زیرساخت‌های لازم، تفاوت فاحشی با کشورهای پیشرفته وجود دارد، اما از جهت استفاده از کارایی‌های این رسانه در سطوح فردی و به فاصله کمی، سطح عمومی، فاصله‌ی چندانی با آن‌ها ندارد. پادکست‌ها در ایران دومین تحول در زمینه روزنامه‌نگاری شهروندی بودند که پس از وبلاگ‌ها متولد شدند. وبلاگ‌ها شهروندان دنیای مجازی را  بدون نیاز به داشتن دانش فنی و سرمایه بالا، صاحب صفحه‌ای شخصی برای اشتراک نظراتشان کرده بودند، پادکست‌ها هم با فراهم کردن امکان انتشار ساده‌ی فایل‌های صوتی باعث شدند کاربران اینترنتی صاحب رادیوهای شخصی شوند. نخستین پادکست در ایران در اواخر سال 1383 راه اندازی شد. به عنوان پیشگام این موضوع می‌توان به «رادیو هودر» که برنامه‌هایش به زبان فارسی و انگلیسی منتشر می‌شدند، اشاره کرد. از رویدادهای تاثیرگذار در معرفی بیشتر پادکست به جامعه رسانه و مخاطبان می‌توان به برگزاری یک نشست علمی تحت عنوان «پادکست، زندگی روزمره» و با شعار «وبلاگ کافی نیست، پادکست را تجربه کنید»، با همکاری اداره کل پژوهش‌های رادیو و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، در خردادماه 1386، اشاره کرد (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390).

«بر اساس آمار امیرحسین مددی، موسس و مدیرعامل پلتفرم صوتی شنوتو، شنیدن پادکست از سال 2008 تا 2020 از رشد بالایی برخوردار بوده که پادکست را در رتبه هفت علاقه‌مندی مخاطبان برای شنیدن فایل صوتی قرار داده است». در جهان 52 درصد مردان و 48 درصد زنان شنونده پادکست هستند که در ایران این نسبت بدین ترتیب است که مردان 65 درصد و زنان 35 درصد به پادکست‌های مختلف گوش می‌دهند. اکنون بیشتر از یازده دسته‌بندی موضوعی برای پادکست‌های فارسی در نظر گرفته شده است که در این بین هشت موضوع اصلی شامل مدیریت و کارآفرینی با 20 درصد، سلامت و سبک زندگی با 16 درصد، شعر و ادبیات با 15 درصد، روانشناسی و جامعه با 15 درصد، تاریخ و هنر با 13 درصد، علم و تکنولوژی با 4 درصد، کمدی و سرگرمی با 3 درصد و سایر موضوعات با 14 درصد از موضوعات مورد علاقه شنوندگان ایرانی پادکست هستند. بعلاوه 87 درصد کاربران از طریق وب و 13 درصد از طریق اپلیکیشن‌های تلفن همراه از محتوای صوتی و پادکست‌ها استفاده می‌کنند (ایسنا, 1399).

 

عواملی که باعث رشد پادکست شده است:

• ماهیت فراگیر اینترنت
• رشد سریع پهنای باند
• ایجاد کامپیوترهای چند رسانه‌ای شخصی
• قابلیت نامتناهی دانلود
• تطبیق‌‌پذیری سریع وسایل MP3 (کمپ بل، 2005 و گریبینس، 2007 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)).

 

ویژگی‌های کلی پادکست

از ویژگی‌هایی که چینی ساز در مقاله «رسانه‌های نوین در برابر رسانه‌های جمعی سنتی» در مورد رسانه‌های جدید در مقایسه با رسانه‌های جمعی سنتی آورده است، تعداد قریب به اتفاق آن‌ها با ویژگی‌ها و خصوصیات پادکست مطابق است که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌شود:

1. فاصله و محدودیت جغرافیایی ندارد و خود را با نیازها، علایق و خواست‌های مصرف‌کننده تطبیق می‌دهد
2. نحوه‌ی انتشار اخبار و اطلاعات در آن‌ها به صورت افقی یعنی از غیرحرفه‌ای‌ها به غیرحرفه‌ای‌هاست
3. بازخوردها قوی و غالبا بدون سانسور و دخل و تصرف هستند
4. اطلاعات به صورت دیجیتالی ذخیره می‌شوند
5. هزینه انتشار به صورت الکترونیکی روی اینترنت بسیار کاهش می‌یابد
6. مشتری‌گرا بودن و اهمیت به علائق مخاطبان
7. غیرخطی بودن محتوا و این نکته که اخبار و اطلاعات در یک نظم منطقی خطی سازمان نیافته‌اند
8. بازخوردها ساده و کم‌زحمت بوده و مصون از دخل و تصرف و ویرایش و بصورت مستقیم است
9. منابع مالی گوناگون به خاطر افزایش روزبه روز آگهی
10. تمرکز زدایی و امکان انتشار وسیع و همه‌جانبه
11. چهارچوب قابل انعطاف و تغییر مداوم مطالب و محتوا
12. هنجارها و ارزش‌ها مبهم بوده و محتوا بر اساس اخلاقیات سنتی، تولید و ارزیابی نمی‌شوند (چینی‌ساز، 1381 نقل شده در (مجیدی قهرودی & گلستانی, 1390)).

برخی دیگر از ویژگی‌های اختصاصی پادکست شامل موارد زیر است:

1. قابلیت انتقال، انعطاف‌پذیری و راحتی
2. گوش دادن در هر زمان و هر مکان
3. دسترسی آسان به اینترنت هنگامی که نیاز باشد
4. گوش دادن مکرر به آن
5. کنترل سرعت بازخوانی
6. اشتراک اتوماتیک RSS
7. آزادی و داشتن حق انتخاب در گوش دادن به آن‌چه که می‌خواهیم
8. داشتن مزیت‌های مخصوص برای یادگیرندگان شنیداری (منظور کسانی هستند که بیشترین یادگیری‌شان از راه قوه شنوایی است، یعنی با این حس بیشتر یاد می‌گیرند. از آن‌جایی که این رسانه، یک رسانه شنیداری است، این افراد می‌توانند استفاده بیشتری ببرند)
9. افزایش سرویس‌هایی برای یادگیرندگان راه دور و یا آنلاین (جوویت^[12]، 2008 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)).

 

مزایا و کاربردهای پادکست

بر این اساس که ارتباط انسان با دنیای پیرامون از طریق حواس میسر می‌شود، رسانه‌ها باید توانایی به کارگیری یکی از این حواس مخاطبان را برحسب ظرفیت‌های خود، داشته باشند تا بتوانند پیام خود را منتقل کنند و مخاطبان را به خود جذب کنند. گوش دادن (شنیدن) یکی از حواس انسان است که 13 درصد یادگیری‌ها از طریق آن اتفاق می‌افتد (احدیان، 1385 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)).

زمانی که پادکست به تازگی ایجاد شده بود از آن فقط برای سرگرمی و تفریح استفاده می‌شد اما بعد از مدتی و پس از شناخت ویژگی‌ها و کاربردهای آن، مخاطبان خاص خود را پیدا کرد. از پادکست می‌توان به عنوان رسانه‌ای برای تبلیغات تجاری، سیاسی، دینی، آموزشی و پخش موسیقی استفاده کرد (شهبندی، 1387 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)).

پادکستینگ می‌تواند در آموزش از راه دور نیز مفید باشد، فرصت‌هایی را برای یادگیری غیرهمزمان فراهم کند و بعلاوه روشی منحصر به فرد برای مرور کردن مطالب است (مگ^[13]، 2006 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)). پادکستینگ می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی بر روی توانایی‌های یادگیری افرادی که با استفاده از حس شنوایی بیشتر یاد می‌گیرند یا دانش‌آموزانی که دارای احتیاجات خاص زبانی و شناختی هستند، داشته باشد (مولینا^[14]، 2006 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)). مستندات دیگری در مورد مزایای پادکست‌ها در امر یادگیری وجود دارد؛ بیشتر مزیت پادکست‌ها در سادگی، قابلیت دسترسی و صرفه‌جویی در وقت یادگیرندگان است. به این خاطر که این رسانه به صورت شنیداری است، یادگیرندگان می‌توانند در هر مکانی از این رسانه جهت یادگیری مطالب موردنظر خود استفاده کنند و این نوعی صرفه‌جویی در زمان یادگیری افراد است ( هو^[15]، 2009 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)).

بعلاوه، تولید و انتشار پادکست می‌تواند در زمره‌ی یکی از مهم‌ترین مهارت‌های «روابط عمومی الکترونیک» به شمار می‌رود که در صورتی که آن را فرا بگیرید، می‌توانید در پیشبرد اهداف و ماموریت‌های سازمانی موفق‌تر از گذشته باشید. در ادامه به برخی از کارکردهای پادکست در روابط عمومی الکترونیک از دیدگاه حمید ضیائی‌پرور^[16] اشاره می‌شود:

پادکست به علت ماهیت تعاملی و سفارشی شدن، می‌تواند همچون وبلاگ و یا بخش‌های تعاملی وبسایت‌ها، امکان برقراری ارتباط موثر بین مخاطب و سازمان را برقرار سازد. بعلاوه امکان انتشار بخش‌هایی از مصاحبه‌های مطبوعاتی مقامات مسئول سازمان از طریق ساختن پادکست فراهم می‌شود. امروزه بسیاری از مخاطبان و بازدیدکنندگان علاقه‌مند هستند فایل‌های صوتی مصاحبه‌ها را که مستند و قابل اتکا هستند، دریافت کرده و گوش کنند. بسیاری از برنامه‌های سازمانی، مناسبت‌ها، موسیقی‌ها، تئاترها و نمایش‌های اجرا شده در حوزه‌ی سازمانی و تبلیغات بازرگانی از طریق پادکست قابل انتشار هستند. پادکست می‌تواند به مثابه‌ی یک رادیو اینترنتی در خدمت سازمان و روابط عمومی آن باشد، شرح بسیاری از خدمات مرسوم در سازمان، راهنمایی‌ها و خدمات مشترکین، می‌تواند از طریق فایل‌های جداگانه پادکست امکان‌پذیر شود. بعلاوه پادکست می‌تواند جایگزین پروژه‌های نشر الکترونیک در سازمان باشد (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390).

به طور کلی کارکردهای پادکست به عنوان یک رسانه‌ی عمومی مطرح نخواهد بود، بلکه یک رسانه پخش برای گروه‌های خاص اجتماعی و بیشتر دارای کاربردهای آموزشی بوده تا انواع کارکردهایی که رسانه‌های جمعی بر عهده دارند (شهبندی، 1387 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)).

 در باب دیگر فوائد پادکستینگ، بری^[17] به نقل از گروه تهیه کننده برنامه MBA، در دانشگاه ایالت ایندیانا که در مجله انلاین «اولین دوشنبه» آمده، آورده است که علاوه بر انعطاف بیشتری که در زمان گوش دادن به برنامه‌های پادکستی وجود دارد، پادکست راه فراری از تبلیغاتی است که شبکه‌های رادیوی سنتی را فرا گرفته بود (بری، 2006 نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390)).

از دیگر مزایای این فناوری در حوزه اقتصاد و بازرگانی است که می‌توان مواردی همچون ارزانی و مقرون به صرفه بودن، قابل پیگیری و سنجش بودن، پاسخگویی سریع به مطالب چاپی منفی، ارتباط مستقیم با مردم، مشتریان و سرمایه‌گذاران، تمایز رقابتی و امکان ارتباطات داخلی (مثلا میان اعضای شرکت) برشمرد (استاچ^[18]، 2006 نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390)).

 

ویژگی‌های مخاطب (کاربر) پادکست

پادکست رسانه‌ای است که در هر کشوری و با هر مختصات سیاسی و اجتماعی توانسته کاربرانی برای خود دست و پا کند. این رسانه شخصی در الگوی چهارگانه روابط ارتباطی، مخاطب صدا را از حالت خطابی (مخاطب متعارف رسانه‌های جمعی در ارتباطات یکسویه) به مراجعه کننده‌ای فعال (مخاطبانی که می‌توانند در هر زمان و مکان، هر مقدار از محتوای عرضه شده را انتخاب و استفاده کنند) تبدیل کرده است (شهبندی، 1387 نقل شده در (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390)). مخاطب (کاربر) پادکست فعال و قدرتمند است، او دیگر مخاطب دایره محدودی از چند شبکه تحت نظارت رسانه‌های مرسوم نیست. بعلاوه در رد و قبول محتوا کاملا مختار است و به این خاطر می‌تواند با فرستنده ارتباط و تعامل خوبی داشته باشد که بسیار مستقیم‌تر و بی‌واسطه‌تر از رسانه‌های جمعی است. در این رسانه کاربر می‌تواند با ابزار ساده‌ای به تولید محتوا بپردازد و رقیبی برای رادیو باشد اما در عین حال به این علت که پادکست وابسته به اینترنت است و ضریب نفوذ اینترنت به اندازه‌ی رادیو نیست، در نتیجه نمی‌توان مخاطب فراوانی برای این رسانه انتظار داشت، اما به دلیل رویکرد باز و آزادی که تا کنون نسبت به پادکست وجود داشته است، این رسانه میان همان تعداد شنونده، محبوب و قابل پذیرش شده است. کسانی که به پادکست گوش می‌دهند غالبا افراد آشنا به اینترنت و مصرف‌کننده آن هستند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که پادکست در میان این افراد جای خود را تا حدود زیادی باز کرده است. در نتیجه کاربر فعال رسانه‌ای مثل پادکست، کسی است که مصرف رسانه‌ای بیشتری داشته، دسترسی آسان‌تری به اینترنت دارد و دغدغه او در مورد رسانه، بیشتر در ارتباط با محتوای آن است (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390).

 

فرصت‌های پادکست برای رادیو

فرصت‌های پادکست برای رادیو را در سه سطح سازمانی، فردی و محیطی می‌توان دسته‌بندی کرد؛

• سطح سازمانی

فرصت‌هایی که پادکست در این صطح در اختیار رادیو قرار می‌دهد از این قرار است:

1. ایجاد فضای رقابتی برای رادیو
2. به روز ماندن رادیو
3. فرصتی برای ایجاد رادیوهای تخصصی
4. پادکست می‌تواند خود امکانی برای رادیو باشد، بدین ترتیب که رادیو می‌تواند از بزرگترین تولیدکنندگان پادکست باشد

• سطح فردی

در این سطح پادکست می‌تواند فرصت‌هایی را برای کارکنان، مدیران و سیاستگذاران رادیو فراهم کند:

1. فرصت استعدادیابی
2. تشویق عوامل تولید و برنامه‌سازان رادیو به تولید پادکست به عنوان فرصتی برای آموزش و سنجش و ارزیابی
3. همگامی بیشتر با ذائقه مخاطبان (کاربران) با سنجش علائق آن‌ها از طریق پادکست‌ها و شکست انحصارها و محدودیت‌های سنتی رادیو

• سطح محیطی

در این سطح با شناخت دقیق‌تر از حوزه مخاطب (کاربر) فرصت‌های زیر برای رادیو فراهم می‌شود:

1. شناخت بهتر کاربر از طریق فرصت بازخوردهای دقیق و بدون ویرایشی که غالبا برای پادکست‌ها فراهم می‌شود
2. اطلاع از افکار عمومی با رصد و مرور پادکست‌ها و درصد فراگیری آن‌ها
3. معرفی رادیو به نسل سوم آشنا با اینترنت و ناآشنا با رادیو از طریق ارائه برنامه‌های رادیو در قالب پادکست (اکبری آزاد, گیویان و میناوند, 1388).

مزیت‌های پادکست نسبت به رادیو

همانطور که تاکنون ویژگی‌هایی از پادکست را در قیاس با رادیو برشمردیم، در نهایت به برخی دیگر از تفاوت‌های پادکست با رادیو که بیشتر به عنوان مزیتی نسبت به رادیو، برای پادکست مطرح است، اشاره می‌شود.

در انتشار پیام از طریق رادیو مراحلی قانونی باید طی شود که برای پادکست مطرح نبوده و بدین ترتیب بر سرعت کار و راحتی انتشار مطالب می‌افزاید. این رهابودگی پادکست از محدودیت‌های قوانین انتشار امواج باعث شده است که پادکست‌ها خود را تحت فشار خط قرمزها ندانند و این می‌تواند مزیتی برای پادکست در آزادی از پخش دولتی و انحصاری‌ای باشد که برای رادیو مطرح است. نکته دیگر امکاناتی است که برای ساخت یک برنامه رادیویی مورد نیاز و ضروری است، درصورتی که برای پادکستینگ با دسترسی به اینترنت و چند وسیله ساده می‌توان یک پادکست تولید کرد. مورد دیگری که در مزیت‌های پادکستینگ نسبت به رادیو مطرح است، انتخابی بودن محتوای پادکست برای شنونده و کاربر است. در رادیو مخاطب نقشی در انتخاب مطالب ندارد و فقط در زمان خاصی می‌تواند برنامه مطلوبش را بشنود. همه این امتیازات پادکستینگ نسبت به رادیو، موجب شده است تا شاهد کاهش مخاطبان رادیو و رو کردن آن‌ها به رسانه‎‌های وب‌محور مثل پادکست باشیم (مجیدی قهرودی و گلستانی, 1390).

 

چگونگی ساخت پادکست

برای ساخت یک پادکست، اولین چیزی که نیاز است ابزاری برای ضبط صداست، معمولا از یک میکروفون متصل به کامپیوتر برای این کار استفاده می‌شود. پس از آن که صدا ضبط شد، به یک نرم‌افزار ویرایشگر صدا جهت بهتر کردن صدا نیاز است. سپس هنگامی که پادکست برای انتشار آماده شد، پادکستر (به شخص سازنده پادکست است تا کاربران بتوانند به طور اتوماتیک پادکست‌ها را دانلود کرده و در دستگاه پخش‌کننده یا رایانه خود ذخیره کنند (بالستر^[19]، روزنبرگ^[20] و اسمیت باتلر^[21]، 2006 نقل شده در (کامکار زاهروند و نیک نفس, 1391)).

 

نتیجه گیری

با وجود گذشت چندین سال از ورود پادکست به ایران و فراگیری آن، شاید بسیاری هنوز تفاوت‌های آن را با رادیو ندانند، ضمن اینکه فراگیری هرچه بیشتر پادکستینگ در ایران بر کارکردهای آن می‌افزاید. هرچند که فراگیری آن هنوز به پای رسانه‌های جمعی سنتی نرسیده است. پادکست رسانه‌ای جدید است که برخلاف رسانه‌های نوین دیگری که در قالب اینترنت جای گرفته‌اند، از وابستگی ما به جلوه‌های بصری می‌کاهد و فرصت انجام دوکار همزمان را به کاربر می‌دهد، از مزایای عمومی این رسانه همچنین سهولت در تولید و نیز دریافت آن است. غالب مزایا و کارکردهای اختصاصی‌تر این رسانه را نیز در صفحات پیشین برشمردیم که از جمله‌ی آن می‌توان به کمک به آموزش‌های آنلاین و از راه دور، استفاده در روابط عمومی الکترونیک و ... برشمرد؛ لازمه‌ی استفاده از این کارکردها، شناخت درست و کامل ویژگی‌های پادکست به عنوان یک رسانه تعاملی و بعلاوه شناخت کاربران این رسانه است تا نتیجه مطلوب در استفاده از این رسانه حاصل شود.

منابع و مآخذ

اکبری آزاد, م., گیویان, ع., میناوند, م. (1388). بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای پادکستینگ برای رادیو در ایران از دیدگاه کارشناسان و کارگزاران ارتباطات. پژوهش‌های ارتباطی, 97-114.

ایسنا. (1399, دی 9). جزئیاتی درباره پدیده جدید فضای مجازی. Retrieved دی 20, 1399, from ایسنا: https://www.google.com/amp/s/www.isna.ir/amp/99100906835/

حسینی, م., عقیلی, و., مهدی‌زاده, م. (1388, پائیز). ظهور رادیو دیجیتال در ایران؛ فرصت‌ها و تهدیدها. پژوهش‌های ارتباطی, 65-96.

روشندل اربطانی, ط., کوهی, ا. (1391). هم‌گرایی رسانه‌ای (رابطه‌ی تولید محتوای اینترنتی توسط کاربران و نحوه‌ی تماشای تلویزیون). مطالعات فرهنگ - ارتباطات, 143-168.

روشندل اربطانی, ط., حق شناس, م., رادفر, س. (1393, مرداد و شهریور). تاریخچه و چشم انداز رادیو. مدیریت رسانه, 71-76.

کامکار زاهروند, پ., نیک نفس, س. (1391). پادکست‌ها و نقش ان‌ها به عنوان رسانه‌ای جدید در فرایند آموزش و یادگیری. بر خط دانش روان‌شناختی, 35-42.

کاوه, گ. (1387, آذر). اجمالی بر تاریخچه رادیو در ایران 1319 - 1387. کتاب ماه علوم اجتماعی, 58-63.

مجیدی قهرودی, ن., گلستانی, ک. (1390). پادکست و روابط عمومی الکترونیک. مطالعات رسانه‌ای, 19-58.