بر اساس مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، پروانه وایمکس در سال 1388 و برای نخستین بار در کشور صادر شد و به صورت استانی در اختیار چهار شرکت قرار گرفت. بر همین اساس، شرکت های دارنده پروانه وایمکس مکلف به تامین نیازمندی های اولیه مندرج در پروانه از جمله تامین پوشش 80 درصدی در مراکز استان ها شدند و 9 ماه پس از اخذ پروانه فعالیت خود را آغاز کردند.

بر اساس مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، پروانه وایمکس در سال 1388 و برای نخستین بار در کشور صادر شد و به صورت استانی در اختیار چهار شرکت قرار گرفت. بر همین اساس، شرکت های دارنده پروانه وایمکس مکلف به تامین نیازمندی های اولیه مندرج در پروانه از جمله تامین پوشش 80 درصدی در مراکز استان ها شدند و 9 ماه پس از اخذ پروانه فعالیت خود را آغاز کردند. با آغاز فعالیت وایمکس تصور بر این بود که کاربران از این پس قادر خواهند بود، با سهولت هر چه تمام تر و با داشتن سرعت و کیفیت مطلوب، به شبکه اینترنت متصل شده، وارد فضای مجازی شوند و به انجام امور مورد نظر بپردازند. در حالی که ورود وایمکس، منجر به شکل گیری مشکلات جدیدی در حوزه اینترنت شد و علاوه بر عدم تامین نیازهای کاربران، آنها را با مشکلات عدیده ای مواجه کرد. با ورود وایمکس، این فناوی نیز مانند سایر فناوری های جدید به علت نوپا بودن با مشکلاتی روبه رو شد که در این میان کوتاهی شرکت های ارائه دهنده خدمات وایمکس و بی توجهی مسوولان در رسیدگی به این مشکلات باعث ایجاد چالش هایی شده که در ادامه این گزارش به ارزیابی و بررسی آن می پردازیم.

معرفی فناوری وایمکس
وایمکس یا Worldwide Interoperability for Microwave Access، نوعی فناوری جدید با قدمت 10 ساله است که به منظور دستیابی گسترده به امواج مایکرویو مورد استفاده قرار می گیرد و دارای قابلیت تعامل و تقابل داخلی است. فناوری وایمکس که برای نخستین بار در سال 2001 میلادی، با هدف انتقال داده به صورت بی سیم مورد استفاده قرار گرفت شباهت بسیاری به وای فای دارد، اما سرعت انتقال و گستردگی آن از وای فای بیش تر است. وایمکس، قادر است به طور میانگین پهنای باند Mbps 70 و در وضعیت مطلوب Mbps 286 را پشتیبانی کند. به طور معمول، مشترکی که از خدمات وایمکس استفاده می کند، دارای ماژولی است که قابلیت استفاده توسط دستگاهی مانند لپ تاپ را دارد. بدین مفهوم که مشترک وایمکس، می تواند با سرعتی بین صفر تا 60 کیلومتر در ساعت بدون کاهش کارآیی حرکت داشته باشد.

جایگاه وایمکس در جهان
با وجود این که مدت زمان زیادی از راه اندازی شبکه جهانی وایمکس نمی گذرد، اما فراگیری این فناوری به سرعت رو به گسترش است. به طوری که تا سال 2008، بیش از 200 اپراتور در جهان به عرضه خدمات وایمکس می پرداختند. اما هم اکنون 593 اپراتور وایمکس در 149 کشور دنیا وجود دارد که از این میان 117 اپراتور در آفریقا، 117 اپراتور در امریکا، 113 اپراتور در آسیا و 29 اپراتور در خاورمیانه وجود دارد. در همین زمینه، تعداد کاربران وایمکس نیز با رشد چشمگیری روبه روست. به طوری که در سال 2006 تعداد 300 هزار کاربر وایمکس در جهان وجود داشت. اما هم اکنون بیش از 100 میلیون کاربر به استفاده از این خدمات می پردازد.

برگزاری مزایده وایمکس
موضوع وایمکس برای نخستین بار در سال 1386 در ایران مطرح شد. در آن زمان تصور بر این بود که وایمکس به علت نوع فناوری و قیمت بالای احتمالی، به خدمتی شیک و لوکس تبدیل می شود که متقاضیان آن را افراد مرفه تشکیل می دهند. اما از سوی دیگر، با توجه به این که کیفیت و سرعت اینترنت در ایران همواره نارضایتی کاربران را در بر داشته است، وایمکس نقطه عطفی جهت برقراری ارتباط سریع و بدون دردسر با جهان اینترنت محسوب می شد که استقبال از آن می توانست دارندگان پروانه را جهت دستیابی به افق های روشن اقتصادی نزدیک کند.
سرانجام با وجود این که پیش بینی شده بود که شرکت های متقاضی وایمکس از این مزایده استقبال خوبی کنند، اما چنین نشد و مزایده وایمکس در تیرماه 1387 با حضور تعداد اندکی از شرکت کنندگان برگزار شد. از میان شرکت کنندگان در مزایده وایمکس، سرانجام چهار شرکت به عنوان برندگان نهایی این مزایده معرفی شدند. بدین ترتیب که کنسرسیوم مبین پایا در 30 استان، ایرانسل در استان های تهران، آذربایجان شرقی، اصفهان، خراسان رضوی، فارس و خوزستان، اسپادان در اصفهان و رایانه دانش گلستان در استان گلستان به عنوان برندگان این مزایده اعلام شده و مکلف شدند ظرف 9 ماه پس از واگذاری پروانه خدمات لازم را ارائه دهند.
بر اساس این گزارش، در مزایده وایمکس، مبالغ پایه حق امتیاز برای هر استانی به طور مجزا تعیین و مقرر شد 40 درصد حق امتیاز، در زمان صدور پروانه و باقی مانده آن در طول 6 سال با اقساط مساوی توسط شرکت های برنده پرداخت شود. در مزایده وایمکس، بیشترین حق امتیاز مربوط به استان تهران و معادل رقم 21 میلیارد تومان بود و کمترین آن متعلق به استان های خراسان جنوبی، کهکیلویه و بویراحمد و ایلام بود که رقمی معادل 400 میلیون تومان در نظر گرفته شده بود.

وایمکس، پروانه ای به سبک ایرانی
وایمکس نیز مانند هر خدمت دیگری دارای چارچوب و کلیاتی است که کم و بیش اغلب رگولاتورها و بهره برداران در دنیا ملزم به رعایت آن هستند. اما از ابتدای صدور مجوز وایمکس، این خدمت به صورت کاملا متمایز در کشور ارائه شد که چالش هایی را در این حوزه پدید آورد. در وهله نخست، همان طور که ذکر شد اصلاح سرعت پهنای باند و نیز دسترسی به اینترنت با سرعت نامحدود، یکی از اصلی ترین تقاضاهای کاربران ایرانی است که وعده آن نیز بارها و بارها توسط بالاترین مقام وزارت ICT و سایر مسوولان داده شده است.
با ظهور وایمکس تصور می شد این محدودیت برداشته و یا تا حدودی در آن تعدیل شود. این در حالی است که وایمکس همچنان دارای همان محدودیت هایی است که ADSL و Dial up با آن روبه رو هستند؛ به طوری که کاربران خانگی وایمکس ناگزیرند علی رغم پرداخت هزینه بیشتر نسبت به انواع دیگر اتصال به شبکه اینترنت با سرعت 128 کیلوبیت در ثانیه کنار بیایند و چنان که موفق به اخذ تاییدیه های لازم شوند، می توانند از سرعت 512 کیلوبیت بر ثانیه بهره مند شوند، که آن هم در بسیاری مواقع دردی را درمان نمی کند.
یکی دیگر از موضوعاتی که وایمکس ایرانی را از انواع مشابه آن در دنیا متفاوت می کند، فقدان موبیلیتی است. بسیاری از کسانی که اخبار وایمکس را از آغاز مطرح شدن تا کنون پی گیری می کنند، به یاد دارند که یکی از مزایای مطروحه که در ابتدای بحث وایمکس به میان آمد و بعضا به یک شعار مثبت تبلیغاتی توسط مسوولان تبدیل شد، امکان استفاده از اینترنت در حالت سیار بود و حتی در آن زمان به تیتری با «عنوان پیاده روی کنید و آنلاین باشید» تبدیل شد.
اما در حال حاضر وایمکس ارائه شده در کشور دارای نوع کاربری وایمکس ثابت بوده و فاقد قابلیت حرکت یا همان mobility است. تفاوت های وایمکس ایرانی با وایمکس های جهانی به همین جا ختم نمی شود. بدین مفهوم که در بسیاری از کشورهای جهان، مجوز وایمکس به گونه ای در نظر گرفته شده که در سایر مجوزهای ارائه خدمات اینترنت باند پهن نظیر ADSL قرار دارد.
از این رو به نظر می رسید با توجه به آمادگی زیرساخت ها، ارائه خدمات وایمکس در ایران به بهره برداران PAP واگذار شود. اما این اتفاق روی نداد و به عبارتی رگولاتوری ترجیح داد با اخذ حق لیسانس جداگانه، اپراتورهای جدیدی را وارد بازار کند. در ادامه تفاوت های پروانه وایمکس با نمونه های جهانی، می توان به استانی بودن پروانه وایمکس اشاره کرد. به طوری که در حال حاضر، پروانه وایمکس به صورت استانی اعطا شده و این قضیه باعث کاهش علاقه مندی سرمایه گذاران خارجی شده است. زیرا با وجود 30 استان، فضای رقابتی سنگین تر شده و باعث افزایش هزینه ها می شود. از این روی با بالارفتن هزینه های سرمایه گذاری، تعداد شرکت های متقاضی ارائه خدمات وایمکس در ایران به نوعی با کاهش مواجه شد.

وایمکس؛ عرضه اینترنت یا تجارت مودم؟
شاید اندکی بدبینانه به نظر برسد، اما ظاهرا وایمکس در ایران بیشتر به تجارت مودم و فروش آن به مشتریان تبدیل شده است تا عرضه اینترنت! بر اساس این گزارش، مشتریان وایمکس با استفاده از دو نوع مودم قادرند به اینترنت متصل شوند. یکی از این مودم ها، مودم داخلی است که قیمت آن رقمی معادل 70 هزار تومان است. نوع دیگر این مودم، پشت بامی است که اصطلاحا به آن out door نیز گفته می شود. این مودم گران تر از نوع داخلی بوده و حدوده 200 هزار تومان به مشتریان فروخته می شود.
یکی از معضلاتی که در حال حاضر مشتریان با آن مواجه اند، این است که اپراتور ارائه دهنده وایمکس در ابتدا با دادن اطمینان خاطر کافی نسبت به این که مشتری در محدوده شبکه سرویس دهی قرار دارد و قادر است از مودم داخلی استفاده کند، به جذب کاربر می پردازند. اما پس از مدت کوتاهی، به وی اعلام می کنند که منزل یا محل کار در محدوده ای واقع شده که آنتن دهی شبکه مناسب نیست.
از این رو باید از مودم پشت بامی استفاده کند. در همین راستا، استفاده از مودم پشت بامی همان، و خالی کردن جیب مشتریان نیز همان. البته علاوه بر تحمیل مودم به متقاضیان وایمکس توسط اپراتورها، می توان اخذ هزینه های اضافی همچون نصب و ویزیت را اضافه کرد که بعضا با تراشیدن دلایلی همچون حضور خارج از ساعت اداری در منزل یا شرکت مشتریان به صورت چندباره از آنها گرفته می شود. این جریان در حالی روی می دهد که گرفتن وجه به صورت دستی از مشترک خلاف مقررات بوده و دستمزد نصب باید در نخستین صورتحساب مشترک منظور شود.
در خصوص فروش اجباری مودم به مشتریان وایمکس گفته می شود که از آغاز واگذاری این مجوز، همواره تردیدهای جدی در خصوص درآمدزا بودن این خدمات وجود داشته است. اما اندیشیدن راهکارهای اقتصادی نظیر فروش مودم، موجب شد تا این شرکت ها وارد عرصه شوند و تا کنون نیز از طریق واردات مودم و فروش آن موفق به کسب درآمد قابل توجهی شده اند.

سرگردانی مشتریان در اخذ خدمات پشتیبانی
از جمله مواردی که از همان آغاز موجب نارضایتی مشتریان وایمکس را فراهم کرده و چندی است در خصوص اپراتورهایی همچون ایرانسل تشدید پیدا کرده، پاسخگویی ضعیف و کیفیت پایین خدمات پس از فروش این اپراتورهاست. اغلب مشتریان وایمکس بر این باورند که مراکز پاسخگویی اپراتورهای وایمکس با تعللی قابل توجه و در عین حال به صورت کاملا ناشیانه و غیر فنی به پشتیبانی خدمات وایمکس می پردازند.
در این خصوص، با وجود این که دریافت وایمکس، از زمان تقاضا تا راه اندازی به مدت یک هفته طول می کشد، اما بعضا مشاهده شده که مشتریان جهت اتصال به شبکه وایمکس بیش از 15 روز در انتظار مانده اند و حتی پس از اتصال و در صورت بروز مشکل، زمان رفع آن و یا عیب یابی به زمان کاملا نامعلومی حواله داده شده است. بر اساس این گزارش، مشتریان وایمکس در اغلب موارد جهت اتصال به اپراتور پاسخگو، می بایست دقیقه های متمادی پشت خط تلفن اشغال منتظر بمانند و در بسیاری از موارد موفق به اخذ پاسخ کاربردی و درست از پاسخگویان تلفنی نمی شوند.
در این خصوص، مشتریان ناراضی وایمکس می گویند مراکز پاسخگویی به مشکلات وایمکس به وعده های خود در زمان های تعیین شده عمل نمی کنند. به عنوان مثال در صورت بروز مشکل در شبکه عمومی وایمکس، زمان اتصال مجدد هیچ گاه با وعده ای که اپراتور می دهد، مطابقت ندارد و یا چنانچه قرار باشد زمان مراجعه تکنسین به منظور بررسی چگونگی مشکل منزل یا شرکت تا یک روز آینده باشد، این زمان ممکن است به یک هفته برسد! جالب تر این که در صورت پی گیری های بیشتر مشتریان، شرکت مخابرات ایران و یا زیرساخت علت تمامی این اختلالات و بدقولی ها معرفی می شود.
مشتریان وایمکس در حالی با مشکلات ریز و درشت استفاده از این فناوری جدید دست و پنجه نرم می کنند که انتظار می رفت اگر شرکت های ارائه دهنده اینترنت وایمکس قادر به جلب رضایت مشتریان از طریق ارائه خدمات مطلوب نیستند، حداقل تدبیری بیندیشیدند تا مشتریان بتوانند به صورت رایگان با مراکز پاسخگویی ارتباط برقرار کنند.

برخورد ضعیف نهاد نظارتی
بدون شک وجود نهاد مقتدر نظارتی می تواند نقش بسزایی در افزایش کیفیت خدمات شرکت های ارائه دهنده خدمات اینترنتی از جمله وایمکس داشته باشد. گرچه این موضوع در خصوص ارائه دهندگان اینترنت پرسرعت و دایل آپ تا حدودی شکل گرفته، اما در خصوص وایمکس، علی رغم این که انتظار می رفت با توجه به تجربیات پیشین این قضیه ساز و کار منطقی تری داشته باشد، اما در حال حاضر شاهد این هستیم که چنین نیست. به طوری با گذشت حدود یک سال از فعالیت های شرکت های وایمکس، فعالان این خدمت هنوز فاقد اتحادیه و یا سندیکایی به منظور فعالیت یک پارچه و هدفمند هستند و هر یک به صورت منفک در گوشه ای به فعالیت مشغول اند.
از سوی دیگر، با وجود این که سازمان تنظیم مقررات از طریق سایت cra.ir اقدام به دریافت شکایات مشتریان از وایمکس کرده، اما بسیاری از گلایه مندان معتقدند روند رسیدگی به شکایات بسیار کند بوده و در اغلب موارد منجر به برون رفت از وضعیت موجود نمی شود. بر این اساس، گرچه رضوانی، معاون نظارت و اعمال مقررات سازمان تنظیم مقررات معتقد است شکایات واصله در حوزه وایمکس انگشت شمار بوده و این سازمان ضمن بررسی این موارد، در راستای اهداف خود با رعایت اصول رقابت، شفافیت، عدالت، انصاف، صراحت واخلاق مداری و با تفکر استقرار ادبیات، فرهنگ و قواعد رگولاتوری در حال انجام وظایف نظارتی خود در قالب بازدیدهای دوره ای از امکانات، تجهیزات و سایت های اپراتورها و همچنین انجام تست های میدانی دوره ای مختلف به منظور بررسی و اندازه گیری کیفیت شبکه است.
اما با وجود این، بررسی میزان رضایت مندی مشتریان وایمکس نشان می دهد تغییر محسوسی در افزایش کیفیت این خدمات و هم چنین میزان رضایتمندی مشتریان مشاهده نشده است. به هر ترتیب گرچه وایمکس در آغاز راه قرار دارد، اما بدیهی است چنانچه به زودی چالش های فراروی آن برطرف نشود، تصور غالب در خصوص استفاده از این فناوری به شیوه ناصحیحی در اذهان کاربران باقی می ماند و این قضیه می تواند تبعات بسیاری در پی داشته باشد.
 

منبع: ماهنامه تحلیگران عصر اطلاعات