جهان وارد بعد جدیدی از فضای زندگی شده است که آن را فضای مجازی نامیده اند، اما شدت و کثرت استفاده از این فضا به حدی زیاد شده که بخش عظیمی از زندگی واقعی بشر را در بر گرفته است. ما می خواهیم بدانیم این فضا چه تاثیری بر سبک زندگی افراد می گذارد.

تیک نیوز- در هر دوره ای از زمان و مکان و درهر جامعه و گروه جمعیتی بزرگ و کوچک شاهد سبک های متفاوت زندگی بشر هستیم. سبک هایی که تحت تاثیر عقاید، دین، تحصیلات، فرهنگ، سنت، اخلاق، رفتار و انتخاب‌ها ساخته می شود.  سبک هایی که شیوه ی زندگی خاص افراد در ابعاد مختلف زندگی را شامل می شود. در عصر حاضر جهان وارد بعد جدیدی از فضای زندگی شده است و آن را فضای مجازی نامیده، اما شدت و کثرت استفاده از این فضا به حدی زیاد شده که بخش عظیمی از زندگی واقعی بشر را در بر گرفته است.

فضای مجازی پدیده ی نوظهور بشر است که در بعضی از جوامع از جمله کشور ایران چند سالیست در زندگی مردم بسیار پررنگ شده است. فضای مجازی در سراسر جهان امکانات زیادی را در اختیار افراد گذاشته، ابزار و اطلاعات جدید سرگرمی؛ پدید آمدن حوزه های شغلی جدید؛ تبادل سریع و گسترده ی اطلاعات و ارتباطات؛ امکان آسان تولید محتوا؛ دسترسی همه افراد به تریبون از طریق ابزار های جدید ارتباط جمعی و رسانه های اجتماعی، دسترسی آسان به منابع دانشی و اطلاعاتی و . . . . . . را می توان از صد ها امکانی که فضای مجازی ایجاد کرده نام برد. اما این فضا مانند تمام ابزار ساخته شده به دست بشر مزیت ها و زیان هایی و متعاقبا مخالف و موافقانی دارد. بر کسی پوشیده نیست که استفاده از فضای مجازی نیز مانند تمام تکنولوژی های نو ظهور دیگر نیازمند بستر مناسب و آموزش و آگاهی  لازم برای استفاده است، تا بتوان مضرات آن را تا حد امکان کاهش داد. در صورت نبود این بستر مناسب زیان های این پدیده ی نو ظهور می تواند از نکات مثبت آن پیشی گیرد و تا مهم ترین مسائل و مهمات از جمله سبک زندگی فرد تاثیر منفی بگذارد. البته این فضا و نوع زندگی با آن بر افراد با جایگاه های اجتماعی متفاوت تاثیرات مثبت و منفی متفاوتی دارد، و تاثیرات آن در گروه های جمعیتی با جایگاه اجتماعی یکسان بررسی شود. در این مطالعه هدف کلی ما اینست که در ابتدا بدانیم فضای مجازی و سبک زندگی چیست و این فضا چه تاثیری بر سبک زندگی افراد می گذارد؛ و سعی کرده ایم این تاثیر را به طور مجزا در دو گروه مهم جمعیتی کشور ایران بررسی کنیم.

در این تحقیق از روش مرور کتابخانه ای استفاده شده است. سعی شده منابع استفاده شده به طور کیفی بررسی شود و از مقالات چاپ شده معتبر استفاده شود. جامعه آماری مورد نظر به طور عمومی جامعه کشور ایران است.

فضای مجازی بعد جدیدی از قالب های روابط اجتماعی در زندگی انسان،که به شدت هم در حال گسترش و پررنگ شدن در جامعه ی بشری است. امروزه بسیاری از افراد تعامل اجتماعی خود را در فضای مجازی و در قالب رسانه های اجتماعی شکل می دهند به طوری که متقابلا این تعاملات در زندگی واقعی افراد بسیار کاهش یافته است. این گستره ی استفاده به شدت سبک های مختلف زندگی فردی و اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار داده است،که این تاثیر بر روند و سبک های زندگی امری بسیار مهم است زیرا استفاده از فضای مجازی بدون سواد و آگاهی لازمه ی آن می تواند خسارات و زیان  های بسیاری را نتیجه دهد. فضای مجازی عامل مهمی در اثرگذاری بر افکار عمومی  و جهت دهی بر سبک زندگی آن هاست به همین دلیل می گوییم سواد استفاده از این فضا بسیار مهم است زیرا فضای مجازی امروزه نیازی ناگزیر در جامعه بشری است که حافظ اطلاعات گسترده و تبادل سریع آن است . در رسانه های اجتماعی همه ی افراد دارای تریبون می شوند و می توانند محتوای خود را تولید کرده و با دیگران تبادل نظر کنند و به محتوای تولید شده دیگران پاسخ دهند. دسترسی پذیری، سرعت انتشار، تعاملی بودن، طول عمر و بُرد نامحدود از ویژه گی های مهم رسانه های اجتماعی است که آنها را از رسانه های سنتی،نیرومندتر و متمایز می کند. (شهابی, فتحی زاده, & جعفری, زمستان 1395)از مهم ترین امکاناتی که فضای مجازی( رسانه ی اجتماعی ) به کاربران خود داده است امکان برقراری ارتباط تصویری بدون اینکه در واقعیت کنار هم باشند. در واقع محتوای تصویری را تولید می کنند و از طریق این ارتباط تصویری با یکدیگر به اشتراک می گذارند. با توجه به گسترش استفاده از فضای مجازی،شبکه های اجتماعی و امکانات جذاب و فراوان آن ها شاهد پدیده ی جدیدی به نام زندگی دوم هستیم. «فیلیپ روزدال» بنیانگذار بحث زندگی دوم است : «زندگي دوم، یک بازي رایانه اي نیست؛ بلکه جایي است که مردم آن گونه که مي پسندند، زندگي ميکنند، سرگرمي دارند و حتي به شکلي که دوست دارند، درآمد کسب ميکنند. در واقع، زندگي دوم، بهترین محل براي کساني است که از محیط اطرافشان خسته شده اند یا در شرایط بد آب و هوایي یا کاري زندگي مينمایند. زندگي دوم، دنیایي است که مطابق با میل افراد طراحي ميشود.» (مطهری کلور, هاشم زاده علی آباد, & عطایی, تابستان1396)                         

از جمله مفاهیم مهم در علوم اجتماعی مفهوم سبک زندگی است که شیوه ی زندگی خاص افراد و گروه جمعیتی را در برمی گیرد،که شامل تمام انتخاب ها،رفتار،اخلاق،عادات،علایق و .... را شامل می شود که فرهنگ جوهره ی اصلی آن است. در واقع فرهنگ مصداق عینی و خارجی سبک زندگی است.                                 

برخی از تعاریف سبک زندگی:

1_نوعی روش زندگی فرد، گروه یا فرهنگ است

2_مجموعه رفتارها، مجموعهاي نسبتاً هماهنگ از همـه رفتارهـا و فعالیت هـاي یـک فـرد معـین در جریـان زندگی روزمره است؛

3_شیوه زندگی یا سبک زیستن، که منعکس کننده گرایشها و ارزشهاي یک فرد یا گروه است، که با هم طرز زندگی کردن فرد یا گروهی را میسازد.

4_شیوه انجام چیزي- به ویژه- راهی که نشان دهنده تأکید بر طرز نگرش خاص یا مشخصه  دوره معینی باشد

5_روش خاصی از زندگی یک شخص یا گروه

6_چیزي بیش از شخصیت یا طبقه اجتماعی شخص است

7_شامل الگوي کامل کنش و واکنش فرد در جهان است

8_ماکس وبر: سبک زندگی همچون پاره فرهنگ، متمایز کننده طبقات اجتماعی در درون فرهنگ اصلی جامعه در نظر گرفته میشود.

9_مستلزم مجموعه‌اي از عادتهـا و جهتگیريهـا و برخوردار از نوعی وحدت، که علاوه بر اهمیت خاص خود از نظر تداوم امنیـت وجودي  پیوند میان گزینشهاي فرعی موجـود در یـک الگـوي کـم و بـیش مـنظم را تأمین میکند. (بیدی, شریفی نیا, & حاتمی, 1396) سبک زندگی از جمله موارد مهم زندگی هر فرد است به طوری که مستقیما بر تمام ابعاد دیگر زندگی او تاثیر میگذارد،ابعادی از جمله موفقیت سلامتی جسم و روان، سطح رضایت از زندگی،زندگی معنوی،روابط اجتماعی و .......... سبک زندگی مفهومی اجتماعی از هویت افراد است که ریشه در فرهنگ فرد دارد و معرف درک او از خویشتن است. (بیچرانلو, لاجوردی, & صلواتیان, پاییز1398) وبر می‌گوید: سبک زندگی عبارت از روشهایی است که طبقات و گروههای همرتبه از نوعی از زندگی پدید میآورند و شامل الگوهای فرهنگی رفتار و مجموعهای از باورهاست،که شامل تجربیات اجتماعی هر فرد و روابطش با دیگر گروه‌ های اجتماعی می شود اما می‌گوید زیمل؛سبک زندگی را کل به هم پیوسته صورت هایی می داند که افراد یک جامعه، مطابق انگیزه های درونی و سلایق خودشان و به واسطه تلاشی که برای ایجاد توازن میان شخصیت ذهنی و زیست محیط عینی و انسانیشان به انجام میرسانند، برای زندگی خود برمی گزینند. (بیچرانلو, لاجوردی, & صلواتیان, پاییز1398) و بوردیو می‌گوید ذوق و سلیقه‌ی فرد که جنبه ی عینی و خارجی هم دارد سبک زندگی افراد را می‌سازد.سبک زندگی در واقع هویت افراد را شامل می شود و بین افراد تمایز ایجاد می کند. گیدنز درباره ی سبک زندگی می گوید که انسان در طول زندگی درگیر منازعاتی می شود که به وسیله ی سنت یا طبیعت تثبیت شده است،او باید با مجموعه عملکرد های خود و تصمیم گیری های خود سیاست زندگی و سبک زندگی خود را که شامل هویت او هم می شود بسازد.

تاثیر رسانه‌های جمعی در زندگی روزانه‌ی شهروندان، محدود به تقویت یا تغییر نگرشها و رفتارها نیست، بلکه   «منجر به کسب ارزشها و نگرشها و الگوهای رفتاری شود که از آن به آثار اجتماعی رسانه‌ها تعبیر میکنند.» (قنبری باغستان & جبارپور, زمستان1398) البته این بررسی زندگی روزانه به علت دشواری در بررسی لحظه به لحظه ی زندگی افراد،مجموعه ای از رفتار ها و انتخاب‌ها،علایق،اخلاق و...افراد به عنوان سبک زندگی آن ها بررسی می شود. وقتی از تاثیر فضای مجازی بر سبک زندگی افراد صحبت می کنیم ممکن است ذهنمان تنها حول محور اینفلوئنسرها (وبلاگرها)، سلبریتی‌ها،وصفحات پرطرفدار بچرخد و تاثیر آن هارا  بر افراد درنظر بگیریم اما در اصل ساده‌ترین افراد جامعه نیز در کنار مصرف محتواهای اینترنتی خود نیز تولید کننده این محتوا هستند و دربسیاری از مواقع همین افراد یکدیگر را به راحتی از طریق فضای مجازی تحت تاثیر قرار می‌دهند. درواقع شبکه‌های اجتماعی ضمن برطرف ساختن نیاز مصرف رسانه‌ای، فرصت بروز و ظهور کاربران از طریق تولید محتوا و به اشتراک گذاشتن آن را فراهم ساخته‌اند.کاربران همانطور که خود در اقیانوسی از محتوا غرق می‌شوند می‌توانند خود نیز با تولید محتوا دیگران را نیز در اقیانوس غرق کنند.البته این محتواها بسته به نوع بستر این فضا می‌توانند عکس،متن،ویدئو باشند. (بیچرانلو, لاجوردی, & صلواتیان, پاییز1398)
در ادامه به بررسی تاثیر فضای مجازی بر چند مورد از مهم ترین حوزه های زندگی جامعه ایرانی می پردازیم:
1. حوزه ی روابط خانوادگی: اگر شکل قدیمی تر ( قبل از پررنگ و همه گیر شدن فضای مجازی و رسانه های اجتماعی در جامعه ایرانی ) روابط و تعامل اجتماعی خانواده های ایرانی را نگاه کنیم آن ها برای دیدار با یکدیگر معمولا دورهم جمع می شند و ساعاتی را با هم می گذراندند،یا خانواده ها به طور خصوصی معمولا ساعاتی از شبانه روز را با هم به گفتگو و جویا شدن از حال هم می گذراندند اما امروزه افراد به واسطه ی حضور فضای مجازی خیلی کمتر به این نوع تعامل می پردازند و حتی از طریق رسانه های اجتماعی جویا احوال یکدیگر هستند ؛ اگر هم بخواهند مدتی را در کنار هم صرف کنند بازهم بیشتر مدت آن را مشغول فضای مجازی هستند.                                                                                                                  

2.حوزه ی روابط زن و شوهر: برای بررسی میزان تاثیر فضای مجازی و رسانه های اجتماعی بر ازدواج و طلاق پژوهش هایی انجام شده است. از آنجایی  که ارتباط و تعامل و تبادل اطلاعات  در فضای مجازی بسیار سریع و راحت و گمنام است و تقریبا نظارت و کنترلی صحیح و مناسب بر آن انجام نمی شود ؛ روابطی در فضاها شکل می گیرد که ممکن است نهایتا به ازدواج ختم شود که برخی پژوهشگران معتقد هستند فضای مجازی به همین راحتی نیز می تواند ازدواج هایی را به شکست و طلاق منجر کند. آنگاه که زن و مرد نیاز های عاطفی ، روحی ،حمایتی ، و جنسی خود را در فضای مجازی ارضا می کنند و از یکدیگر غافل می شوند. گاهی نیز با انتشار های الگوهای نامناسب در فضای مجازی،افرادی ( عمدتا سلبریتی ها و اینفلوئنسرها ) که با هزاران فیلتر و دروغ  فقط بخش هایی کوچک و از قبل تعیین شده از زندگی خود را برای دیگر افراد جامعه به نمایش می گذارند و از خود الگویی نامناسب می سازند ؛ زن و مرد نیز با مقایسه ی این الگو ها با شریک زندگی خود از همسر خود دلسرد می شوند و به سردی گرویده می شوند. متاسفانه در ادامه این اتفاق فرزندان نیز از پدر و مادر خود الگو می گیرند و به این نوع روابط روی می آورند که با توجه شرایط سنی آن ها  و عدم آگاهی لازم موجب بی بند باری و تغییر در گفتار و رفتار آن ها می شود. مسئله ی دیگری که در حوزه ی روابط زن و شوهر مطرح هست، تولید محتواها و فرمول های نامناسب، غلط و خطرناک اداره ی زندگی مشترک است.در صورتی که الگوی اداره هر زندگی مشترکی می تواند متفاوت باشد و طبق نظر متخصص باید انجام شود.                                          

3.حوزه ی روابط اجتماعی: شاید بتوان اولین اثر فضای مجازی را در حوزه ی روابط عمومی کم شدن معاشرت و ازدست دادن دوستان نام برد و اعتیاد به فضای مجازی ( و رسانه های اجتماعی ) از دیگر اثرات خطرناک فضای مجازی است. اما شاید از مهم ترین اثرات فضای مجازی از بین بردن چارچوب ها و قوانین هر خانواده و جامعه باشد. در این مواقع در این فضا به دلیل امکان برقراری روابط آزادانه و بی نام،غیر قابل کنترل،  و گسترده ممکن است افراد در معرض برقراری روابط نامناسبی  قرار گیرند که منجر به نتایج اسف بار، خارج از چارچوب و نامشروع باشد.البته اینجا می توان اهمیت آموزش و آگاهی را به خوبی درک کرد زیرا همه ی ما به خوبی افرادی را در محیط پیرامون خود می بینیم که در اثر آموزش مناسب دچار این معضلات و آسیب های زیان بار فضای مجازی نشدند بلکه به خوبی از آن به عنوان فضایی با امکانات جدید و فراوان در مسیر پیشبرد اهداف و موفقیت های خود استفاده می کنند. دیگراثر زیان بارفضای مجازی را می توان هویت های جعلی افراد نام برد؛ افرادی که اقدام به ساخت هویت های جعلی کرده با برقراری روابط اجتماعی با دیگران و از آن ها سواستفاده و کلاهبرداری می کنند.                                                                                            

 4. حوزه ی حریم خصوصی: همان گونه که بارها اشاره کردیم فضای مجازی، فضایی گسترده و جهانی و با سرعت بالای تبادل اطلاعات است اما این مزیت همان طور که به طور چشم گیری بر جامعه ی بشریت کمک کرده است اما در واقع حریم خصوصی افراد نیز با همان شدت از بین رفته است ، البته سطح پایین سواد رسانه ای افراد نیز مزیت بر علت شده است. افراد با قرار دادن اطلاعات شخصی خود در فضای مجازی و رسانه های اجتماعی حتی به صورت خصوصی اما در واقع اطلاعات آن ها در معرض خطر است و ممکن است توسط افراد سودجو مورد سواستفاده قرار گیرد ؛ که متاسفانه عواقب این نوع سواستفاده از حریم خصوصی در جوامع سنتی  ( مانند جامعه ایران ) بیشتر گریبان زنان جامعه که بازهم متاسفانه بار عفت عمومی بر دوش آن هاست ؛ را می گیرد.

5. حوزه ی شغلی : نتیجه تحقیقات متعدد در فضای مجازی نشان می دهد افراد شاغلی که در محل کار خود از فضای مجازی استفاده می کنند تا حد زیادی بازده کاری افراد را کاهش می دهد. افراد به طور آگاهانه یا ناآگاهانه ساعت ها در محل کار خود با فضای مجازی مشغول می شوند و همین امر موجب می شود تا وقت بسیاری از ساعت های کاری مفید خود را از دست بدهند.

6. حوزه ی تفکر و خرد جمعی: از دیگر زیان های امکان تبادل گسترده و سریع اطلاعات در فضای مجازی مسئله ی بمباران اطلاعاتی افراد است. در هر لحظه انبوهی از اطلاعات بر هر فردی وارد می شود و سرعت انتقال به حدی بالاست که در اکثر موارد فرد قادر به تمیز دادن پیام ها نیست و وقتی برای تفکر ندارد و ناخواسته وارد بازی تبلیغاتی می شود ؛ از طرفی هم محتوای کوتاه و جانبدار پیام ها هم اجازه قضاوت درست آن ها را نمی دهد.

7. تضعیف جایگاه کتاب و کتاب خوانی : گرچه امروزه نسخه ی اینترنتی اکثر کتاب ها موجود است اما به دلیل اینکه فضای مجازی انبوهی از جذابیت های دیداری و ابزار سردرگرمی است تمرکز حافظه و منسجم کردن ذهن برای خواندن این کتاب ها به سختی اتفاق می افتد. (هادی, تابستان1398)

نجفی سولاری در ارتباط با این موضوع معتقد است:«شبکه های مجازی با ارضای همزمان نیازهای عقلی، منطقی وعاطفی جوانان، آنان را به خود جذب کرده و موسسان جوامع مجازی از این فرصت برای انتقال مفاهیم فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مدنظر خود در قالب نرم و پنهان استفاده میکنند.( نجفی سولاری،1389 نقل شده در(بشیر&افراسیابی،1391،ص35)) امروزه تمام جوامع با سرعت به سمت دیجیتالیزه شدن پیش می روند و فضای مجازی تقریبا در تمام لایه های جوامع رسوخ کرده است،گروه های سنی کودکانان و جوانان با توجه به نیاز ها و اقتضائات جامعه وهمچنین محبوبیت رسانه های ارتباط جمعی به شدت به فضای مجازی متمایل شده‌اند.البته زمینه هایی فضای مجازی به وجود آورده نیز در تمایل بی تاثیر نبوده است،زمینه هایی از جمله تعامل های سریع،گسترده،آزاد و بدون کنترل اجتماعی. در واقع با توجه به بحث ،پیشامد زندگی دوم و امکانت گسترده و جذابیت هایش عوامل مهم گرایش کودکان و جوانان به فضای مجازی نام برد. اما این عوامل و زمینه ها گاهی به دلیل عدم آموزش و آگاهی کافی همچنین عدم کنترل لازم با توجه محدوده‌ی سنی موجب تخریب هویت فرد و نتیجه زیان باری بر سبک زندگی او می گذارد.جامعه می تواند با مدیریت و برنامه ریزی های مناسب،تعیین بسترهای مناسب استفاده کودکان و نوجوانان،آموزش و آگاهی دادن به افراد تا حد زیادی این تاثیرات منفی را کاهش دهد چون فضای مجازی مسئله ای گریزناپذیر است پس باید برای استفاده صحیح آن فکری مناسب و کارآمد شود.

زنان از فعال ترین گروه‌های جمعیتی فضای مجازی وپلتفرم های ارتباط جمعی هستند وبطور روز افزون تبدیل به کاربران تاثیر گذار و تاثیر پذیر این فضاهای مجازی می‌شوند..فضای مجازی به زنان که نیمی از جمعیت یک جامعه را تشکیل می‌دهند این امکان را داد که بتوانند حضور خود را در جامعه پررنگ تر و ازین طریق در موقعیت‌‌ های اجتماعی مختلف جامعه حضور بیشتری پیدا کنند.زنان با استفاده از تریبونی که فضای مجازی(به خصوص پلتفرم اینستاگرام)در اختیار آن‌ها قرار داد توانستند بسیاری از کلیشه‌های جامعه خصوصا کلیشه های جامعه مرد سالار را بشکنند و باآگاهی بیشتر برحقوق تصویر دلپذیر تری از خود وخانواده وجایگاهشان در جامعه ارائه دهند. فضای مجازی تاثیر زیادی در ایجاد همبستگی بین زنان قرار داد،زنان توانتستند بطور گسترده با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و با اشتراک گذاشتن تجربه‌های مختلف خود در طول زندگی وآگاهی‌های خود و آشنایی با کلیشه‌ها،جایگاه اجتماعی زنان و فرهنگ های مختلف شهرهای مختلف باعث شد زنان بتوانند بسیاری از عقاید و فرهنگ های آزاردهنده‌ی آن ها تغییر کرده و از بین برود.‎‌

بر اساس نتایج به دست آمده می توان اینگونه استنباط کرد که بخش اعظمی از مردم از فضای مجازی و ابزار های آن استفاده می کنند و این فضا تقریبا تمام ابعاد زندگی آن ها را  از سطحی ترین مسائل تا حیاتی ترین آن در برگرفته؛ و با هر چه  پررنگ شدن آن تاثیراتش نیز عمیق تر می شود؛ تا جایی که سبک های زندگی بخش اعظمی از افراد کاملا تغییر کرده یا حداقل دستخوش تغییراتی شده است. تغییراتی که متاسفانه اغلب به دلیل عدم آگاهی و آموزش کافی و نبود سواد لازم استفاده از این فضا منفی و زیان بار هستند.اگرچه این فضا تاثیرات و امکانات مثبت زیادی را در اختیار کاربران خود قرار داده است اما اگر از تاثیرات زیان بار آن جلوگیری و کنترل نشود می تواند خسارات جبران ناپذیری را بر سبک زندگی و هویت و فرهنگ افراد جامعه وارد نماید؛ که البته این کنترل نیازمند برنامه ریزی و مدیریت قوی و مناسب و همه جانبه است.

1. قنبری باغستان،ع. جبارپور،ف. زمستان1398. اینستاگرام و تغییر سبک زندگی:مطالعه‌ی موردی صدفی بیوتی. جامعه فرهنگ رسانه. سال هشتم.

2. بشیر،ح. افراسیابی،م. بهار1391. شبکه های اجتماعی اینترنتی وسبک زندگی جوانان:مطالعه موردی بزرگ‌ترین جامعه مجازی ایرانیان. فصلنامه ی تحقیقات فرهنگی. دوره‌ی پنجم (1). 31-62.

3. بیدی،ف. شریفی نیا،م‌ح. حاتمی،م. 1396. تاثیر فضای مجازی بر سبک زندگی.

4. بیچرانلو،ع. صلواتیان،س. لاجوردی،آ. پاییز1398. بازنمود سبک زندگی زنان جوان ایرانی در اینستاگرام. مطالعات فرهنگی و ارتباطات. شماره56. 111-140.

5. شهابی،س. آذرفتحی،ا. جعفری،ع. زمستان1395. نقش نظام آموزشی در مواجهه با آسیب های پیش روی دانش آموزان در ارتباط با تعامل آنها با فضای مجازی. مطالعات علوم اجتماعی ایران. سال13(51). 19_32 

6. هادی،م. تابستان1398. فضای مجازی جایگاه اینترنت و شبکه های اجتماعی پیامدهای منفی اینترنت و ماهواره در سبک زندگی اسلامی و راهکارهای مقابله با آن. شماره241. 84-91.