در حوزه آزادی‌های اینترنت و شبکه‌های اجتماعی از آبان ۹۶ تا آبان ۱۴۰۰، سه مساله اصلی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، قطعی اینترنت و طرح صیانت مورد توجه کاربران فضای مجازی قرار گرفته است. گزارش آماری که در اینباره تهیه شده نشان می‌دهد فیلترینگ و قطعی اینترنت در ایران وابستگی فراوانی به موضوعات و مسائل سیاسی در کشور دارد.
گزارش لایف وب از بررسی توییت‌ها و پست‌های تلگرامی چهار سال اخیر نشان می‌دهد که کاربران در این سالها بر سه موضوع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و قطعی اینترنت و طرح صیانت بیشتر از همه زمان‌ها واکنش نشان دادند و سعی داشتند با ایجاد موج در توییتر و تلگرام، نسبت به این موارد واکنش نشان دهند.
فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی
نخستین مساله حول فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی است. اگر یادتان باشد فیلترینگ تلگرام به دنبال رخداد اعتراضات دی ماه ۹۶ در این سال به طور موقت انجام شد که در نهایت اردیبهشت ماه ۹۷ به دستور بازپرس دادسرای فرهنگ و رسانه از دسترس کاربران به صورت کامل خارج گشت و تاکنون نیز رفع فیلتر نشده است. به موجب این رخداد، بحث استفاده از فیلترشکن‌ها و پوسته‌های تلگرام همچون هاتگرام و تلگرام طلایی در شبکه‌های اجتماعی داغ شد.
بزرگترین موج فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی مربوط به فیلترینگ تلگرام در اردیبهشت ۹۷ است. میزان محتوای تولید شده برای این موضوع در طول چهار سال گذشته بیش از دو میلیون پست در کانال‌های تلگرامی بوده است. علت آن تبلیغ فیلترشکن‌ها و پوسته‌های تلگرامی مختلف در کانال‌ها بوده که تا الان نیز ادامه داشته است. همین موجب شد تا میزان محتوای مربوط به این مساله در توییتر و تلگرام از دیگر مسائل بیشتر شود.
گزارش چهار سال گذشته نشان می‌دهد که تنها مدتی پس از فیلترینگ تلگرام موجی از واکنش‌ها به اظهارات دادستان کل کشور درباره در دستور کار قرار دادن فیلترینگ اینستاگرام پدید آمد اما در نهایت تصمیم اجرایی برای این موضوع گرفته نشد. اینستاگرام در کشور فیلتر نشده هرچند برخی از مقامات مسئول باور دارند که این شبکه اجتماعی باید از مدت‌ها پیش در ایران مسدود می‌شد.
در ادامه مساله فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خارجی، موج کوتاهی نیز در خصوص عدم نظارت بر فضای مجازی همراه با بحث شبکه ملی اطلاعات به وجود آمد که کاربران موافق فیلترینگ شبکه‌های مجازی خارجی، نسبت به عدم پیگیری دولت برای این موضوع انتقاد کردند.
ظهور شبکه اجتماعی کلاب هاوس در فروردین ۱۴۰۰ به بسترهای فضای مجازی و رو آوردن کاربران ایرانی برای عضویت در این شبکه اجتماعی، بحث فیلترینگ این شبکه را داغ کرد و پس از مدت کوتاهی نیز این اپلیکیشن در لیست شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده (لااقل در بستر اینترنت سیار) قرار گرفت. تا به امروز هیچ نهادی مسئولیت فیلترینگ کلاب هاوس در اینترنت سیار را برعهده نگرفت، هرچند این روزها دیگر یا اساسا اختلالی وجود ندارد یا بسیار کم‌رنگ است.
قطعی اینترنت
ناآرامی‌ها در سال‌های اخیر که منجر به اتفاقات و مسائل امنیتی گردید، عامل اصلی قطعی اینترنت در این سالها بوده است. اعتراضات دی ماه ۹۶ و اعتراضات آبان ۹۸ در پی گرانی بنزین و اعتراضات مردم برخی استان‌ها، موجب قطعی اینترنت یا به شکل سراسری یا به شکل محدود در یک شهرستان شده است. این موضوع نشان از آن دارد که قطعی اینترنت ایران، وابستگی فراوانی به موضوعات و مسائل سیاسی امنیتی در کشور دارد.
بزرگترین موج قطعی اینترنت مربوط به آبان سال ۹۸ است که اینترنت سراسر کشور به مدت چند روز قطع شده بود. قطعی اینترنت دومین مساله از نظر برتری میزان محتوا در بین مسائل مربوط به محدویت‌های اینترنت و فضای مجازی است. در توییتر اما رتبه اول کل مسائل مربوط به قطعی اینترنت است؛ به عبارتی بیشترین دغدغه کاربران توییتر در طول این چند سال بحث رفع قطعی اینترنت بوده است.
طرح صیانت و زمزمه‌های «اینترنت ملی»
صحبت از طرح ساماندهی فضای مجازی یا همان طرح صیانت با اسامی مختلف از دی ماه ۹۹ در مجلس آغاز شد اما در آن زمان هنوز به موج فراگیری تبدیل نشده بود. تیرماه امسال بود که این بحث مجددا داغ شد و نهایتا در ششم مرداد ۱۴۰۰ که بررسی این طرح کمیسیون فرهنگی مجلس به تصویب رسید، موج گسترده‌ای از واکنش‌ها به این موضوع پدید آمد. گزارش لایف وب نشان می‌دهد بزرگترین موج دفعی در خصوص مسائل آزادی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در روز ششم مرداد و در واکنش به این طرح شکل گرفته است.
اغلب واکنش‌ها، انتقاد، ابراز نگرانی یا ترس کاربران در خصوص قطع دسترسی به اینترنت جهانی، قطع ارتباط با کشورهای جهان، قطع یا فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خارجی از جمله اینستاگرام و قطع ابزارهای تغییر دهنده IP بوده است. طرح صیانت موجب واکنش یک باره و هیجانی کاربران در آن روز و در نتیجه، پدیدآورنده اوج انتقادات در کاربران شده است.
نکته جالب این است که حتی پدیده‌ای مانند قطعی اینستاگرام و واتس‌اپ که یک پدیده جهانی بود در ابتدای امر دغدغه بسیاری از کاربران شد و آن را بی‌ارتباط با طرح صیانت ندانستند. این مساله نشان می‌دهد کاربران نسبت به هر نوع مسدودسازی حساس هستند و بی‌اعتماد شدند.
هم‌اکنون در بین مسائل مربوط به محدودیت‌های اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، مهمترین مساله و دغدغه کاربران، طرح صیانت است چون که هنوز تصمیم نهایی و قطعی مجلس شورای اسلامی برای این طرح مشخص نبوده و در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
منبع: دیجیاتو